Mnemotechniki z greckiego mneme (pamięć) i technikos (wykonany zgodnie ze sztuką) od techne (sztuka) to ogół różnych sposobów usprawniających pamięć, ułatwiających zapamiętywanie i przyswajanie wiedzy dzięki wykorzystaniu skojarzeń.
Mnemotechniki to inaczej techniki pamięciowe, techniki wspomagania pamięci, techniki zapamiętywania. Można je porównać do sztuczek intelektualnych, których celem jest doskonalenie pamięci dowolnej (musimy wyrazić chęć zapamiętania czegoś). Angażują one wyobraźnię, pobudzają kreatywność, a także ćwiczą skupienie uwagi.
Techniki te zazwyczaj polegają na segregowaniu materiału do zapamiętania według przyjętej zasady. Mnemotechniki są niezwykle przydatne w nauce języków obcych, historii, matematyki, chemii, a także ortografii.
Jakie są cechy charakterystyczne mnemotechnik?
Najważniejszym elementem szybkiego i efektywnego zdobywania nowej wiedzy jest tworzenie obrazów nieznanych jeszcze informacji i kojarzenie ich z tym, co już się wie. Chodzi tutaj o umiejętność kreowania niezwykłych, śmiesznych, absurdalnych skojarzeń, które szybko zapadają w pamięć.
Jak szybko się uczyć dzięki obrazom? Zastosowanie poniższych zasad umożliwi błyskawiczne zdobywanie nowej wiedzy:
- SYNESTEZJA - czyli połączenie wrażeń wzroku, słuchu, smaku, dotyku. Im więcej zmysłów jest zaangażowanych w naukę, tym łatwiej i na dłużej zapamiętuje się materiał;
- RUCH – łatwiej zapadają w pamięci dynamiczne obrazy aniżeli statyczne, ponieważ jesteśmy ewolucyjnie zaprogramowani do odbierania ruchu. W okresie prehistorycznym wędrujące zwierzęta mogły nas albo zaatakować, albo uciec nam gdy chcieliśmy je upolować - z tej też przyczyny jesteśmy wyczuleni na ruch i łatwiej go zapamiętujemy;
- SEKSUALNOŚĆ (do wykorzystania w nauce dorosłych) – ściśle wiąże się z ewolucją i zdolnością do przetrwania;
- HUMOR – ułatwia naukę, sprawia że staje się ona zabawą. Zamiast nudnych i utartych skojarzeń warto tworzyć coś absurdalnego, niezwykłego;
- KOLORY – mnogość barw usprawnia zapamiętywanie;
- WYOLBRZYMIANIE – jeśli tworzy się obraz, który chce się zapamiętać, wskazane jest żeby go powiększyć, zmaksymalizować np. zamiast jednego drzewa, wyobrazić sobie cały las.
MNEMOTECHNIKI = WYOBRAŻENIA + SKOJARZENIA + WIZUALIZAJA
Mnemotechniki skracają czas zdobywania nowych wiadomości, a przyswajanie informacji jest efektywniejsze. Taka forma przekazywania wiedzy powala na traktowanie przez uczniów nauki jako rozrywki.
A teraz praktyka!
Nauka polskiej ortografii jest niezwykle trudna ze względu na mnogość reguł, niejasność zasad, a także dużą ilość wyjątków. Mnemotechniki ułatwiają zdobywanie wiedzy z tej dziedziny, gdyż angażują wyobraźnię, pozwalają na kojarzenie obrazów z informacjami, które trzeba zdobyć.
1. TECHNIKA "ŁAŃCUCH SKOJARZEŃ" polega na wymyślaniu własnych, kolejnych skojarzeń, które tworzą ciąg przyczynowo - skutkowy. Każdy komponent figuruje tutaj jako jedno ogniwo w łańcuchu w połączeniu z poprzednim, jak i następnym elementem. Całość szeregu w końcowym etapie stanowi historyjkę.
Przykład: Celem jest opanowanie pisowni wyrazów z „u”. Nauczyciel podaje ciąg wyrazów: ul, Urszula, ubranie, ulęgałki, utkany, ukąsić, szybciutko, Kuba. Uczniowie układają opowiadanie do podanych słów, a potem próbują z dobrym skutkiem powtórzyć występujące w opowiastce wyrazy z „u” do zapamiętywania.
Można w ten sposób tworzyć ciekawe historie przy jednoczesnym zwiększaniu liczby wyrazów do przyswojenia i podnoszeniu stopnia ich trudności. Ważne jest tutaj utrwalenie sobie pierwszego słowa z listy, bowiem jego odtworzenie z pamięci powinno umożliwić automatyczne uruchomienie całego łańcucha konotacyjnego. W powyższym przypadku dla „u” będzie to słowo „ul” od którego powinno się zaczynać układanie każdego opowiadania zawierającego wyrazy tego rodzaju.
Ciekawym ćwiczeniem w ramach techniki „łańcucha skojarzeń” są zagadki na wyobraźnię. Zabawa polega na zaprezentowaniu w postaci opisu danego ortogramu, wyobrażanego za pomocą pięciu zmysłów. Uczniów dzieli się na zespoły. Każda z grup losuje jeden ortogram, a następnie dokonuje jego opisu pięcioma zmysłami, bazując przy tym tylko na wyobraźni. Inne grupy odgadują, jaki wyraz został opisany.
Przykład: „Sukienka” – na lekcji o tematyce związanej z pisownią „u”:
za pomocą wzroku – może być długa lub krótka;
za pomocą słuchu – nie wydaje żadnego odgłosu, ewentualnie podczas poruszania jej;
za pomocą węchu – nie pachnie;
za pomocą smaku – jest niejadalna;
za pomocą dotyku – delikatna, czasem szorstka, miękka…
Łańcuchowa metoda skojarzeń pobudza do współpracy obie półkule mózgowe. Lewa jest odpowiedzialna np. za zdolność logicznego kojarzenia faktów, mówienie i pisanie, a prawa umożliwia m. in. wyobrażanie sobie czegoś.
2. RYMOWANKI polegają na uczeniu się krótkich wierszyków, które poprzez analogię ułatwiają zapamiętanie potrzebnych informacji.
Przykład: „Zapamiętaj zawsze tu, pisz otwarte, zwykłe „u”. W słowach: skuwka i zasuwka, gdyż wyjątkiem są te słówka. W cząstkach -unka, -un i -unek – opiekunka, zdun, pakunek pisz je także w cząstce -ulec, więc budulec i hamulec. W ulu, dwu, gdzie „u” litera wyraz kończy lub otwiera. Wreszcie niech nikt nie kreskuje w czasowniku cząstki -uje”.
3. TECHNIKA "ILUSTROWANY SŁOWNIK" skupia się na połączeniu obrazka z zasadą do zapamiętania.
Przykład:
- ogórek – wygląda jak spłaszczone „o” z kreską - „ó”
- mózg – pisząc myśl o głowie, bo jej kształt wszystko ci powie, czyli „o” z kreską
4. GRUPOWANIE polega na uporządkowaniu informacji według pewnych zasad np. podobieństwa znaczeniowego czy formalnego.
Przykład: pisownia „ż”, „rz”:
Nauczyciel podaje słowa: żaba, żubr, rzeźbiarz, dekarz, bażant, murarz, jeż, lekarz. Uczniowie mają za zadanie pogrupować je biorąc pod uwagę kryterium znaczeniowe. Jeden zbiór stanowią nazwy zwierząt, pisanych przez „ż”, a drugą określenie zawodów przez „rz”.
5. METODA MIEJSC ALBO TECHNIKA LOKACJI była już znana w starożytności i określano ją wówczas jako „pałac pamięci” albo „pokój rzymski”. Ten rodzaj mnemotechniki skupia się na kojarzeniu zapamiętywanych informacji ze znanymi miejscami, które mija się np. w drodze do szkoły, podczas spaceru po lesie. Trzeba wyobrazić sobie jakieś pomieszczenie, w którym poszczególne elementy łączy się z informacjami do utrwalenia, tworząc ciekawą historyjkę, ułatwiającą potem przypominanie.
Przykład: pisownia „ch”:
Prosimy uczniów, żeby wyobrazili sobie kuchnię w swoim domu i wymienili wszystkie rzeczy, które się w niej znajdują i posiadają literę „ch” w nazwie i opowiedzieli śmieszną historię z nimi związaną.
6. MAPY MYŚLI polegają na umieszczeniu na środku kartki „klucza” (zagadnienia, wyrazu lub rysunku), a następnie dopisaniu do niego, w postaci rozgałęzień, haseł bardziej szczegółowych. Uczniowie muszą wykazać się tutaj kreatywnym myśleniem i umiejętnością selekcjonowania informacji.
Przykład: pisownia „ó”:
Nauczyciel proponuje słowo „klucz” OGRÓDEK i prosi o podopisywanie rzeczy, które można w nim znaleźć i mających w nazwie literę „ó” – np. ogórek, bób, borówka, makówka, mrówka…
Metody mnemotechniczne odgrywają bardzo istotną rolę w procesie uczenia się, ale pełnią też ważną funkcję wychowawczą, gdyż pozwalają uczniom pewniej poczuć się w szkole, minimalizują ich stres, aktywizują do działania. Warto korzystać z tych metod, gdyż umożliwiają szybsze i efektywniejsze zdobywanie wiedzy, a także dłuższe jej magazynowanie. Nauka staje się zabawą, a co za tym idzie – jest przyjemna.
