Modernizm w architekturze

Dzisiaj przedstawiamy Wam opracowany temat z historii sztuki na podstawie arkusza maturalnego 2021 - poziom rozszerzony.

Treść zadania

Modernizm w architekturze. Na przykładzie twórczości trzech architektów omów
nowatorskie rozwiązania występujące w architekturze tego okresu.

Opracowanie zadania

Modernizm, czyli nowoczesność. Jako styl w architekturze pojawił się i szybko rozwinął na przełomie XIX i XX wieku. Wbrew wcześniejszym zasadom wkraczania w nową epokę nie nawiązywał do żadnej z poprzednich, wręcz z nimi ostatecznie zerwał. Sam w sobie dostrzegał utopijne rozwiązania mające dostarczyć nową jakość życia. Skrajnym tego wyrazem jest wzniesienie od podstaw nowej stolicy Brazylii, gdzie stworzono przestrzenie, a nawet całe dzielnice nie tyle „funkcjonalne”, co jednofunkcyjne. Ten nieudany eksperyment stoi w sprzeczności z aktualnie zdobywającą uznanie koncepcją „miasta 15-minutowego” zaproponowaną przez Kolumbijczyka francuskiego pochodzenia Carlosa Moreno. Architekturze modernistycznej brak jest całkiem jednolitej formy stylowej, jednak można wyróżnić pewne cechy wspólne dla większości pojedynczych obiektów. Są one na ogół prostymi (tak wewnątrz jak i na zewnątrz), jasnymi, geometrycznymi bryłami pozbawionymi dekoracji, kierującymi się własną funkcjonalnością, do której odnosił się Louis’a Sullivana w zasadzie „form follows function” (forma wynika z funkcji). Obiekty nie są też związane zasadą symetrii, a nawet często uwydatnia się jej brak. Charakterystyczne, szczególnie dla większych budynków, jest skupienie ciężaru na filarach, rezygnując tym samym ze ścian nośnych. Ważnym elementem jest również stosowanie najnowszych rozwiązań technologicznych, co od samego początku wiązało się z wdrożeniem takich materiałów jak beton, stal, żelbeton i szkło, a co ma szczególny wyraz także dzisiaj, podczas coraz częstszego nadawania budynkom o funkcji mieszkalnej, użyteczności publicznej, a nawet pozostałym obiektom architektonicznym takim jak chociażby wiaty, funkcji energetycznych.

Le Corbusier

Inny znany przedstawiciel środowiska, Le Corbusier (1887 – 1965) w 1922 roku opublikował „Pięć Punktów Nowoczesnej Architektury” stanowiących podstawy modernistycznego projektowania. Określały one, że budynek powinien opierać swoją konstrukcję na słupach, co z kolei ułatwia realizację kolejnego punktu mówiącego o wolnym planie budynku, który daje więcej możliwości w aranżacji jego przestrzeni, także dzięki braku ścian nośnych. Minimalizacja ilości ścian jako takich również oszczędza wolną przestrzeń wewnątrz. Kolejna zasada to wolna fasada, która powinna charakteryzować się prostotą i brakiem dekoracji w szczególności na korzyść przeszkleń. Idąc dalej, zasada umieszczania dużych, szczególnie podłużnych (lub zespołu) okien ma pozytywnie wpływać na kontakt użytkownika z zewnętrzem, dawać dużo naturalnego światła i dostarczać więcej świeżego powietrza. Ostatnią rzeczą, na którą zwraca uwagę jest płaski dach, który może pełnić funkcję zielonego tarasu, a przede wszystkim przestrzeni społecznej. Ideą tych zasad jest daleko idące, jak najmniejsze wyłączenie przestrzeni (jeśli możliwe, także tej zielonej, zwracając naturze zielony dach) i umożliwienie ludziom jak najszerszego obcowania z otaczającym światem, a zwłaszcza z naturą.

Słynne „Pięć Punktów” jest nierozerwalnie związanych z jego projektem Willi Savoy w Poissy, w której przedstawił ich zastosowanie i która je niezwykle dokładnie obrazuje. Budynek charakteryzuje się zaoszczędzoną wolną przestrzenią na zewnątrz na poziomie gruntu dzięki wyniesieniu części piętra nad ziemię na filarach (jest większe od parteru). Bryła, choć przyciąga oko, odznacza się prostotą. Przez większość fasady o jasnej barwie przebiega podłużny układ okien łączący willę z otaczającym ją ogrodem. Zaś dach jest funkcjonalny i daje jego użytkownikom dodatkową przestrzeń do wypoczynku, przez co wydzielenie jej z terenu na wszystkie funkcje budynku zachodzi jednokrotnie.

Maks Berg

Miejski radca budowlany Wrocławia (wtenczas Breslau), Maks Berg urodził się 17 kwietnia 1870 w Szczecinie, (wtenczas Stettin), objął swój urząd w 1908 roku, a zakończył swoje życie 22 stycznia 1947 w Baden-Baden. Pozostawił po sobie w stolicy Dolnego Śląska kilka ciekawych modernistycznych obiektów architektonicznych. Budynki przemysłowe jak Północną i Południową Elektrownię Wodną. Użyteczności publicznej jak Liceum Ogólnokształcące nr 4 przy ul. Świstackiego (projekt fasady), Miejski Szpital Dziecięcy przy ul. Hoene-Wrońskiego, łaźnię miejską przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie 1, kiosk nad fosą u zbiegu ul. Podwale i Kołłątaja (obecnie kawiarnia “Cafe Berg”). Czy obiekt sakralny jak kaplica na Cmentarzu Osobowickim. Ponadto dalej można oglądać jego willę przy ulicy Kopernika 19, w tym przypadku przebudował ją w stylu angielskim.

Poważnymi planem było również postawienie na wrocławskim Rynku wieżowca o wysokości 93 metrów, którego projekt nawet zdobył aprobatę utworzonej na tę okazję komisji budowlanej, jednak nie otrzymał jej od nadburmistrza nazywającego pomysł kontrowersyjnym. Mimo to Maks Berg przeszedł do historii dzięki jeszcze większemu i nowatorskiemu projektowi, którego urzeczywistnieniem było wybudowanie hali targowej na wzór Wystaw Światowych. Jest to Hala Stulecia. Jej pierwszym celem było nadanie splendoru obchodom stulecia osiągnięć militarnych, gospodarczych i kulturalnych Prus, a także Śląska. Projektowana forma w pełni była podporządkowana swej funkcji, a użyto do niej materiału, który dopiero co był poznawany, żelbetu. Hala pobiła rekord pod względem największej rozpiętości kopuły na świecie. Jej średnica osiągnęła aż 65 metrów. Zjawiskowym jej elementem są pierścienie dające podporę dla olbrzymich żelbetowych żeber sprawiających wrażenie zawisłych w powietrzu. Ciekawym rozwiązaniem było też zlokalizowanie na kopule tarasowej formy zadaszenia, z zewnątrz mniej przypominającego kopułę. Zaś liczne okna w sposób funkcjonalny doświetlają wnętrze za dnia. Hala Stulecia w najwyższym punkcie ma 42 metry, a w najszerszym 95 metrów. Jej powierzchnia to 1,4 ha. Przewidziana jest na dziesięć tysięcy odwiedzających gości. Jako odstępstwo, a zarazem kontrast dla modernistycznej formy, zakupiono do niej największe na świecie organy o 222 rejestrach i 16706 piszczałkach (nie zachowały się do dziś w całości). Hala stulecia została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Hala stulecia podczas Europejskiego Spotkania Młodych Taizé na koniec 2019 roku (źródło własne).

Ponieważ projekt był nowatorski, również samo przedsięwzięcie wymagało zastosowania ponadprzeciętnych środków abstrahując nawet od zastosowania nowoczesnych, lecz niesprawdzonych materiałów. Podczas budowy rekordowego obiektu również zastosowane urządzenia były rekordowe i innowacyjne. Stalowe liny używane do transportu materiałów wytrzymywały obciążenie aż do 2,5 tony. Liny te prowadziły do zlokalizowanej w centrum wieży od dwóch elektrycznych dźwigów poruszających się po szynach dookoła wznoszonej budowli. Aby bezpieczeństwo hali stało jak na najwyższym poziomie użyto walcowanej stali o podwyższonej wytrzymałości. Przeprowadzono również dokładne badanie cementu z cementowni Silesia zlokalizowanej w Opolu. W krytycznych miejscach stosowano też mający najlepszą renomę granit strzegomski, zaś stolarka okienna była zrobiona już z mniej lokalnego surowca, bo przywiezionego z Australii drewna żelazowego. Mogąc zobaczyć Halę od środka łatwiej jest wyobrazić sobie co czuli ludzie zatrudnieni przy budowie gdy nagle kazano im zdjąć szalunki nie tylko kształtujące ale i zabezpieczające całą konstrukcję. Do historii przeszedł moment, w którym Berg musiał ich do tego ośmielić biorąc z ulicy przypadkową osobę do odkręcenia wobec wszystkich pierwszej śruby.

Jerzy Hryniewiecki

Związany w sposób szczególny z powojenną architekturą stolicy jest profesor Jerzy Hryniewiecki, generalny projektant Stadionu Dziesięciolecia powstałego w 1955 roku (urodzony 21 kwietnia 1908 w Dorpacie – Estonia, zmarły 28 sierpnia 1989 w Warszawie). Wybudowanie obiektu o charakterze stadionu olimpijskiego, pełniącego również rolę pełnowymiarowego boiska do piłki nożnej w przeciągu zaledwie 11 miesięcy było osiągnięciem rekordowym. Rozwiązania konstrukcyjne takie jak otaczające schody, czy płaszcze kamienne prowadzące na koronę stadionu były inspiracją przywiezioną przez Hryniewieckiego z Pekinu. Dalej tą samą ideę zaimplementował z Warszawy Günter Behnisch projektujący stadion w Monachium, na którym odbyły się igrzyska olimpijskie w 1972 roku.

Ponadto wykonał projekt budynku Najwyższej Izby Kontroli, Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy, kompleksu budynków Ministerstwa Obrony Narodowej oraz w Katowicach Wojewódzkiej Hali Sportowo-Widowiskowej (katowicki Spodek). Profesor może być przez niektórych kojarzony także jako twórca loga Ligii Ochrony Przyrody.

Architekci i konstruktorzy związani z Centralnym Biurem Studiów i Projektów Budownictwa Przemysłowego, któremu przewodził profesor Jerzy Hryniewiecki, byli odpowiedzialni również za wysoce innowacyjny obiekt o funkcji handlowej oraz gastronomicznej jakim był pawilon SuperSamu wybudowany w 1962 roku na warszawskim Mokotowie, nieopodal Placu Unii Lubelskiej. Od niego brały nazwę kolejne duże sklepy samoobsługowe, ponieważ był pierwszym z nich. Jednak nie to czyniło ten obiekt wyjątkowym także w skali światowej. Rozwiązania zastosowane w celu zaoszczędzenia przestrzeni usługowej zostały dostrzeżone podczas Biennale w Sao Paulo w 1965 roku przynosząc pawilonowi nagrodę honorową. Rozwiązanie polegało na sposobie utrzymania dachu wiszącego, zawierającego stalowe elementy rozpierających łuków o wadze 100 ton za pomocą kablobetonowych lin rozciągających, które jednocześnie odpowiadały za ściskanie łuków od spodu i wznoszenie ich do góry. Same łuki były osadzone na filarach obecnych w dwóch przeciwległych ścianach wypełnionych taflami szkła. W skali kraju była to druga największa powierzchnia niepodparta po PKiN. Od południowej strony zewnętrzne, aluminiowe przepierzenia chroniły przed bezpośrednim padaniem promieni i przegrzewaniem, co wówczas (a może jeszcze dziś) nie było tak popularną, oszczędną technologią radzenia sobie z nadmiarem ciepła jak i przykrym olśnieniem. Poza wielkopowierzchniowym sklepem, początkowo znajdował się tam również samoobsługowy bar „Frykas” wyposażony w specjalnie zaprojektowane meble, jak również ozdobiony abstrakcyjnym malarstwem ściennym, zniszczonym podczas przejęcia przez znaną amerykańską korporację, rozpoczynającą dopiero swą ekspansję w naszym kraju.

Obie niezwykle cenne budowle zostały zburzone, a w ich miejsce postawiono nowe, kontrowersyjne w samej swojej istocie. Nowy stadion nie uniknął błędów konstrukcyjnych i rozwiązań uderzających w jego funkcjonalność jak rozwijany dach, którego nie opłaca się rozwijać, natomiast wybudowany w miejscu nowatorskiego SuperSamu banalny wieżowiec przyciąga do siebie kąśliwe uwagi mieszkańców, tym silniej, że mogą go oglądać podczas romantycznych spacerów po Łazienkach Królewskich w jego głównej osi widokowej prowadzącej początkowo od położonego na wzniesieniu Belwederu, nad którym obecnie wieżowiec góruje.

Źródła: